آب، انرژی و محیط‌زیست

دبیر ستاد توسعه فناوری­های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، دکتر ابراهیمی دلایل علمی بارشهای اخیر در کشور را تشریح کرده و بیان نمودند: فناوریهای جدید می توانند هم در زمینه پیش بینی سیل و هم در زمینه کاهش خسارت های ناشی از آن کاربرد داشته باشند.

ایشان در رابطه با صحبتهایی که درباره وارد شدن به دوره ترسالی ذکر شده است بیان نمودند :

"خشکی طبیعت کشور است و کشور خشک ما همواره در شرایط خشکسالی و بعضاً کم‌آبی قرار دارد، در این خصوص آمار و ارقامی که وزارت نیرو می‌دهد را مبنا قرار می‌دهیم، یعنی بارش را در دو سال آبی ۹۷-۹۶ و ۹۶-۹۵ مقایسه می‌کنیم که کمبود بارش کاملاً مشهود است. در دوره بلندمدت که معمولاً بصورت ۳۰ ساله محاسبه می‌شود، نیز کمبود بارش در کشور وجود داشته است، بخصوص نزولات بصورت برف که یکی از منابع اصلی تولید آب برای کشور محسوب می‌شود و منشأ تأمین آب چشمه‌ها و قنوات است، روند کاهشی داشته اما امسال بارندگی‌ها در کشورمان تقریباً ۵/۳ برابر شده است"

ایشان اذعان نمودند: معمولاً بحث‌های مربوط به جو و شرایط جوی و اقلیمی مباحث پیچیده‌ای هستند و بر اساس مطالعات آمار و احتمالات جمع‌بندی می‌شوند. هیچ چیز قطعی نیست؛ یعنی نمی‌توان با قطعیت گفت که وارد دوره ترسالی شده‌ایم. کشور ما کشور خشکی است و ما در عرض‌های جغرافیایی که قرار گرفتیم شاهد دوره‌های ترسالی و خشکسالی حسب شرایط اقلیمی می­شویم اکنون هم نمی‌توان با قطعیت گفت که وارد دوره تر سالی شده‌ایم.

ایشان در رابطه این که چه عواملی باعث به وجود آمدن چنین بارندگی‌هایی می‌شود و شرایط جوی را بدین شکل رقم می‌زند بیان نمودند: عوامل متعدد محلی و فرامحلی در ایجاد شرایط جوی تأثیرگذار هستند در حقیقت نتیجه بر هم کنش مسائل «اقیانوس خشکی» این اتفاقات را ایجاد می‌کند که بارندگی زیاد می‌شود. اقیانوس روی خشکی و خشکی روی اقیانوس‌ها بر هم کنش غیر خطی جوی ایجاد می‌کنند که این شرایط قابل تشخیص و قابل احصا نیست.

بارندگی سال زراعی جاری بسیار خوب است و جای شکرگزاری دارد و نسبت به دوره دراز مدت سی ساله شرایط خوبی را ایجاد کرده به طوری که منجر به جریان سطحی و روان شدن آب شده است و البته سیل و خرابی هم ایجاد کرده است.

بررسی‌ها و گزارش‌های واصله نشان می‌دهد که بارش‌های ما «حدی» بوده و این بدان معنا است که بیشتر از بارش‌های نرمال بوده هم از جهت مدت و هم از جهت شدت. این شرایط در خیلی از استان‌های کشور به وجود آمده است.

در مورد بارش این چند روزه اخیر می‌توان گفت جریان جت استریم‌ها یا "رودبادها"است که در یک ارتفاعی از سطح زمین جریان دارند؛ رودبادها، بالای یازده هزارمتر نسبت به زمین جریان دارند و یک تونل باد پر سرعت در ارتفاعات بالا هستند که بی تأثیر در بارندگی‌های ما نبودند.

به دلیل آب شدن یخ‌های قطبی، جابجایی جهت رودبادها اتفاق می‌افتد و اظهار می‌شود بارش‌های اخیر کشورمان به این دلیل ایجاد شده‌اند که این موضوع را بررسی‌های علمی نیز نشان می‌دهد.

در واقع تغییرات دمایی آب سطحی و عمقی اقیانوس‌های اطلس و آرام با آب شدن یخ‌ها در تولید بخار در جو و نهایتاً بارندگی‌ها تأثیر گذاشته است. می‌توان گفت که تغییرات دمایی در اقیانوس‌های اطلس شمالی و آرام و شرایط غیر متعادلی که رودبادها ایجاد کرده‌اند، منجر به بارندگی‌های حدی و غیر طبیعی شد.

ایشان در رابطه با این که برخی عوامل سیلاب را دستکاری انسان در طبیعت دانسته اند اظهار نمودند:

تغییر اقلیم به صورت جهانی اتفاق افتاده و منجر به بارندگی‌های غیر نرمال شده است؛ می‌توان با صراحت گفت که عامل بارندگی انسانی نبوده ولی سیلاب‌های مخرب، عامل انسانی داشته است زیرا معمولاً بخشی از بارش‌ها در سطح زمین و توسط عوامل طبیعی و غیر طبیعی جذب می‌شوند و بخشی دیگر جذب نمی‌شود. بسیاری از مناطق ما با عامل انسانی و دخالت انسان از سیل و سیلاب متضرر شدند. همچنین ایشان اظهار نمودند باروری ابرها و پروژه هارپ آنقدر نمی‌تواند تأثیری در رخدادهای «حدی» بارندگی داشته باشد؛ باروری ابرها حداکثر به میزان ۱۰ تا ۲۰ درصد در بارش‌های میانگین سالانه تأثیر می‌گذارد. بارندگی اخیر بالغ بر ۳۰۰ درصد سال گذشته افزایش داشته است.

ایشان همچنین بیان داشتند مدل‌های پیش بینی که با استفاده از فناوری است، برای جلوگیری از سیلاب‌ها می­تواند استفاده شود. پیش بینی خطرپذیری سیل که به واسطه «پهنه بندی سیل مناطق سیل زده» است می‌تواند در دشت‌های سیلابی برای مدیریت سیل مورد استفاده قرار گیرد. ایشان تاکید داشتند: بحث مهم ما استفاده از فناوری‌هایی است که به ما کمک کند در مدیریت ریسک خشکسالی و سیل نقاط بحرانی آسیب پذیر را تعیین کنیم؛ همچنین احتمال رخدادهای سالیانه را پیش بینی و بزرگی سیلاب‌ها را تعیین کنیم.

 همچنین ایشان اشاره نمودند که نقشه‌های پهنه‌بندی دشت‌های سیلابی کشور در رده ۷ با حمایت ستاد آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تهیه شده‌اند و اذعان نمودند: شرایط کشور ایجاب می‌کند که ذخیره آب مناسب زیرزمینی نیز داشته باشیم، یعنی حجم آب‌های زیرسطحی، آب‌های زیرزمینی و ژرف، منابع در اختیار باید به گونه‌ای باشد که بتوان برای روزهای بحرانی روی آن حساب کرد. به بیانی برای ما و نسل‌های آینده سفره‌های آبی موجود باید مدیریت و پایدار شوند.

یکی از روش‌ها برای توسعه آب زیرزمینی که توسط معاونت علمی و فناوری حمایت شده استفاده از روش‌های پخش سیلاب و سدهای زیرزمینی است که از اتلاف آب و جاری شدن سیلاب جلوگیری کرده و آن را برای مصرف در اختیار قرار می‌دهد.

ایشان بر اهمیت ذخیره آب اشاره نموده و بیان داشتند: در مواقعی که ترسالی می‌شود باید به فکر تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی باشیم. یکی از بهترین فرصت‌های استفاده از سیل، هدایت و مدیریت سیلاب به سمت دشت‌ها و آبخوان‌ها با پخش سیلاب و آبخوان داری است که کمبود منابع زیر سطحی و زیر زمینی را جبران می‌کند.

هر منطقه‌ای که عملیات آبخوان‌داری و آبخیزداری اجرایی شده سیل در آن مناطق کمترین ضایعات را به بار آورده است. بدین واسطه آب به صورت طبیعی از طریق مراتع جنگل‌ها و تعدیل جریان در آبراهه‌ها وارد پروفیل خاک و آب‌های زیرزمینی شده است و سفره‌های زیر زمینی تغذیه شده و سیلاب تخریبی به بار نخواهد آورد. همچنین ایشان بر طرح دیگری با عنوان «استفاده از زه‌آب کشاورزی در تولید درخت، درختچه، علوفه و تولید آبزیان» که از سوی معاونت علمی برای اجرایی شدن مورد حمایت قرار گرفته اشاره نموده و  بیان نمودند در کشور زه‌آب‌های زیادی وجود دارد که به عنوان یک تهدید برای ما تلقی می‌شوند، به گونه‌ای که بعد از آبیاری زمین کشاورزی، زه‌آب‌های تولیدی مورد استفاده مجدد قرار گیرد. اجرای این طرح در خوزستان در قالب پایلوت شورورزی و آبزی‌پروری اکنون در حال اجراست. از طرفی این طرح نقطه امیدی برای تثبیت کانون‌های گرد و غبار است. این طرح به خوبی پیش رفته و اکنون کشت درخت و علوفه عملیاتی شده که به زودی نتایج آن بدست خواهد آمد و امیدواریم که در ادامه با توسعه کشت آبزیان نتایج مؤثری برای غلبه بر شرایط نامساعد جوی و محیطی داشته باشد.

ایشان به توجه به مدیریت جریان رودخانه نیز اشاره نموده و بیان نمودند آنچه که مهم است این است که مدیریت جریان رودخانه‌ها طوری انجام شود که تأخیر و سرعت جریان آب در رودخانه اتفاق بیافتد تا به واسطه آن مشکلات سیلاب تعدیل شود. یکی از آسیب‌هایی که سیلاب‌ها وارد می‌کنند فرسایش خاک است که به واسطه آن بسیاری از اراضی کشور و میلیون‌ها تن خاک فرسایش پیدا می‌کنند. با روش‌های موجود علمی می‌توان نسبت به کاهش فرسایش و تولید رسوب اقدام کرد. کاربرد فناوری‌های مربوط به حفظ خاک، تعدیل روان آب‌ها، مدیریت حوزه آبخیر، کاهش روان آب، نفوذ روان آب‌ها، آبخوان داری با روش بسیار ساده و با هزینه حداقلی می‌تواند از هزینه‌های هنگفت جلوگیری کنند. همه این علائم، اطلاعات و فناوری‌ها موجود هستند و در حوزه‌های آبخیز کشور در سطوح پایلوت و یا حتی گسترده اجرا شده و قابل توسعه هستند. در پایان دبیر ستاد توسعه فناوری­های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست  به محققان شرکت‌های دانش بنیان موفق در طراحی و ساخت انواع پکیج تصفیه آب قابل حمل برای مناطق روستایی اشاره نمودند و اذعان داشتند اکنون با هماهنگی انجام شده  این شرکتها می­توانند دستگاه‌ها را به مناطق مورد نیاز بفرستند و این علاوه بر تأمین آب شرب مناطق سیل زده می‌تواند منجر به توسعه اشتغالزایی نیز بشود. دستگاه‌های تصفیه آب با روش‌های فیلتراسیون غشایی و غیر غشایی، گندزدایی آب با یو وی و کلرزدایی از جمله دستگاه‌هایی هستند که می‌توانند اکنون مورد استفاده قرار گرفته و قسمتی از مشکلات مردم عزیز سیل زده را تعدیل کنند.