آب، اقلیم و محیط‌زیست

ارتقاء شاخص‌های کمی و کیفی منابع طبیعی و زیست محیطی از ملزومات بقاء و رشد جوامع انسانی است، به‌گونه‌ای که شکل‌گیری تمدن‌های بزرگ و پایداری حاکمیت آنان در تأمین امنیت غذایی و رشد صنعتی به دلیل بهره برداری مسئولانه از این منابع، نظیر آب ‌و خاک، ازیک‌طرف و حفاظت و حراست از این منابع از سوی دیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما با توجه به تأثیر این منابع در حیات و رشد بخش‌ها و حوزه‌های متعدد و متنوع جامعه، بهره مندی بجا و بهینه از این مواهب طبیعی، در شرایطی عادلانه و فراگیر، نیازمند مشارکتی عمومی با حضور همه ذی‌نفعان و ذی مدخلان در لایه های حکومت و مردم است. بررسی وضعیت منابع آب و شرایط زیست‌محیطی ایران به‌عنوان کشوری در کمربند خشکی جهان و با متوسط بارندگی بسیار پایین و توزیع ناهمگن مکانی و زمانی این بارندگی‌ها از یک‌سو و بهره‌برداری نامناسب از آب و منابع طبیعی در درازمدت از سوی دیگر، موجب بروز مشکلات جدی در کمیت و کیفیت منابع زیستی و آبی کشور شده است. در این شرایط دو موضوع کلان پیش روی ماست، یکی تلاش برای مدیریت و حفاظت از منابع موجود و دوم تلاش برای یافتن منابع جدید. موضوع اول به معنی اصلاح رویکرد مدیریت منابع آب در جهت حکمرانی مطلوب در سطح ملی با نگاه حفاظتی به دارایی‌های زیست‌محیطی و توسعه عدالت آبی است. مدیریتی هوشمندی که با تأکید بر پایداری و تعادل‌بخشی در عرضه و تقاضای آب در مصارف شرب، صنعت، کشاورزی و نیز حق آبه‌­های زیست‌محیطی، به مؤلفه‌های مهمی همچون اقتصاد، حسابرسی و دیپلماسی آب، اهتمام ویژه‌ای داشته و پایش دقیق و بهنگامی بر منابع و مصارف آب دارد. دستیابی به اطلاعات دقیق و بهنگام، لازمه‌ی موفقیت در موضوع مدیریت منابع موجود و نیز برنامه ریزی برای آینده است. بررسی وضعیت کمی و کیفی داده‌های کلان آب و محیط‌زیست نشان می‌دهد که پایش دقیق این منابع به‌شدت نیازمند ارتقا نظام تولید و دسترسی به داده‌های آب، خاک، هوا و نیز ایجاد سامانه‌های اطلاعاتی قدرتمند و یکپارچه است. امری که البته نیازمند همکاری گسترده و قوی بین دستگاهی است. چنین داده‌ها و سامانه‌هایی به‌عنوان یک زیرساخت اساسی برای کشور، علاوه بر کمک به مدیریت منابع، قطعاً در بررسی، مدیریت ریسک و مدیریت بحران در مسائل جدی نظیر سیل، خشکسالی و فرسایش خاک و نیز در مواردی مانند پایش آلودگی‌های زیست‌محیطی، پایش مراتع و تالاب‌­ها و دریاچه‌­ها و همچنین بررسی نوسانات اقلیمی و تأثیرات آن بر زیست انسانی، گیاهی و جانوری، امری ضروری خواهد بود. موضوع دوم مطالعه و پژوهش در مورد منابع غیرمتعارف همانند استحصال آب از جو، بهره‌برداری از منابع آب‌های ژرف و چشمه‌های زیردریایی با نگاه خاص به ارتقا شرایط زیست‌محیطی و به‌منظور افزایش تنوع و گستره سبد تأمین آب کشور است. وضعیت اقلیمی و زمین‌شناسی ایران بواسطه مجاورت آن با آب­های ساحلی از یک‌سو و تجربه کشور در اکتشاف آب‌های ژرف در پهنه سیستان و نیز توانمندی درزمینه تصفیه و شیرین‌سازی آب‌دریا و پساب­‌های صنعتی، به‌خوبی گواه امکان و توانمندی کشور در دست‌یابی به این منابع ارزشمند است. لذا ادامه حمایت از مطالعات علمی و دست‌یابی به فناوری‌های به روز و پیشرو، امری لازم و ضروری است. لازمه بهبود وضعیت کشور در موضوعات آب و محیط‌زیست، استفاده از ظرفیت نخبگانی و خبرگانی منحصر به فرد کشور، نه‌تنها در همه مراحل مطالعات علمی و فناورانه مهم است بلکه در انتخاب، پیاده‌سازی و پایش راهبردها در پیشبرد برنامه‌های اقدام، انجام پروژه‌ها و نظارت بر آنها از اهمیت به سزایی برخودار است. نیل به این امر نیازمند ایجاد ساختاری منسجم، چابک و پاسخگو در زیست‌بوم فناوری کشور است که با ایجاد سازوکاری مناسب زمینه را برای بهره برداری از این ظرفیت عظیم در سرتاسر کشور فراهم آورده است.